Μία μικτή ερευνητική ομάδα από το Queen Mary και το Imperial College του Λονδίνου μελέτησε διαφορετικά μοτίβα που προκύπτουν από τα pop charts των ΗΠΑ από το 1960 έως το 2010, καταμετρώντας στοιχεία αναφορικά με την εμφάνιση και διάρκεια διαφόρων μουσικών trends σε συνδυασμό με ανάλυση δεδομένων που αφορούν σε καθαρά μουσικά στοιχεία (συγχορδίες, τόνους κλπ) για να θεμελιώσει την πρωτοτυπία και την επαναστατικότητα διαφόρων μουσικών ρευμάτων. Η μελέτη, η οποία κατέδειξε τρεις χρονιές, κατά τις οποίες σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές στην μουσική (1964, 1983 και 1991) – η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην Royal Society Open Science Journal, τράβηξε την προσοχή, μεταξύ άλλων της Guardian και της ΝΜΕ. Ο λόγος έχει να κάνει, υποψιάζομαι, με το απροσδόκητο των ευρημάτων.
Πράγματι, η έρευνα καταλήγει, μεταξύ άλλων, ότι τίποτα δεν αποδεικνύει πως η επίδραση της 'British invasion' στα 60s, η οποία έφερε τεράστια συγκροτήματα, όπως τους Beatles, τους Rolling Stones, τους Kinks και τους Who να καταλαμβάνουν τους καταλόγους επιτυχιών των ΗΠΑ είναι τόσο σημαντική. Αντίθετα, η έρευνα ισχυρίζεται ότι η σημασία όλου αυτού του μουσικού ρεύματος ήταν πιο περιορισμένη από όσο νομίζουμε, αφού τα μουσικά συστατικά του υπήρχαν ήδη στα pop charts των ΗΠΑ (π.χ. το rock’n’roll).
Η έρευνα θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική χρονιά το 1983, όχι για την είσοδο της βρετανικής synth pop στα συγκεκριμένα charts, αλλά για την είσοδο της disco και της country (και εδώ βέβαια θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι λογίζουν οι ερευνητές ως disco και country, γιατί αλλιώς το όλο πράγμα δεν βγάζει νόημα).
Η πραγματική επανάσταση στα charts, όμως κατά τον βασικό ερευνητή Matthias Mauch, που ειδικεύεται όχι στην μουσική καθ’ οιονδήποτε τρόπο, αλλά στην πληροφορική (School of Electronic Engineering and Computer Science, Queen Mary University of London), είναι η είσοδος του hip hop στα charts το 1991. “Το hip hop έσωσε τα charts” δήλωσε, για να συμπληρώσει ότι: "Για πρώτη φορά μπορούμε να μετρήσουμε μουσικές ιδιότητες στις ηχογραφήσεις σε μεγάλη κλίμακα. Μπορούμε να πάμε παραπέρα από όσα οι ειδικοί περί την μουσική μας λένε, ή ό,τι γνωρίζουμε οι ίδιοι, κοιτάζοντας κατευθείαν μέσα στα τραγούδια, μετρώντας την δημιουργία τους και κατανοώντας πως άλλαξαν”.
Το συμπέρασμα που ακολουθεί είναι επίσης ενδιαφέρον: “Πολλοί υποστηρίζουν ότι η μουσική γίνεται όλο και χειρότερη, όμως δεν βρήκαμε οτιδήποτε ανάλογο. Δεν υπάρχει οτιδήποτε στην σύνθεση, στα μουσικά συστατικά των charts, που να έχει γίνει λιγότερο ποικιλόμορφο”.
Δεν μπορώ να σας μιλήσω σε βάθος για μία έρευνα, τα πορίσματα της οποίας δεν μπόρεσα, παρά τις προσπάθειές μου, να βρω. Δεν μπορώ να κρίνω τα ερωτήματα, υποθέσεις και μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Μπορώ μόνο να σχολιάσω όσα ο πρώτος τη τάξει των ερευνητών δήλωσε.
Το ότι η έρευνα επιλέγει τα charts των ΗΠΑ είναι κατ’ αρχήν αποδεκτό, αν θέλει κανείς να μετρήσει την εμπορική καθαρά απήχηση ενός είδους. Αυτό που είναι αμφισβητήσιμο είναι το κατά πόσον τα charts μπορούν να αποδώσουν την πλήρη εικόνα της δυναμικής, σημασίας και επιδραστικότητας ενός μουσικού ρεύματος, καθώς επηρεάζονται σταθερά από πάρα πολλούς παράγοντες, που ελάχιστα έχουν να κάνουν με την μουσική καθαυτή. Όταν το μάρκετινγκ, οι μάνατζερς και τα οικονομικά μεγέθη μπαίνουν την εικόνα, η μουσική περνά συχνά σε δεύτερη μοίρα.
Η ποικιλία και πρωτοτυπία των συστατικών κάποιου μουσικού είδους έχει σαφώς σημασία για την συγκεριμένη έρευνα, κατά την οποία, θυμίζουμε, η μουσική των Beatles και των Stones ήταν φτιαγμένη από συστατικά που προϋπήρχαν. Δεκτό. Και λοιπόν; Αφήνοντας στην άκρη ότι ούτε το hip hop μπορεί να θεωρηθεί εύκολα πρωτότυπο, υπό την ίδια φορμαλιστική λογική, δεν μπορεί κανείς παρά να αναρωτηθεί αν η πρωτοτυπία, πολλώ δε μάλλον η επανάσταση που έφερε ένα είδος μετριέται με το κιλό: τα blues μπορεί να προϋπήρξαν των Stones ως επιρροή στα αμερικάνικα charts, σπάνια βέβαια στην απολύτως αυθεντική τους εκδοχή. Όταν πρωτοεμφανίστηκαν στις ΗΠΑ οι - λευκοί - Stones, διασκεύαζαν μαζικά τα πλέον αυθεντικά των blues, τα οποία το αμερικανικό κοινό αγνοούσε - άλλωστε η μαύρη μουσική μόνο ευπρόσδεκτη δεν ήταν για ένα σοβαρό μέρος του αμερικάνικου μουσικού κατεστημένου. Σας μοιάζει αυτό επαρκώς επαναστατικό; Επιπλεόν, αν αρχίσει να αναλύει κανείς νότα-νότα τα κομμάτια των Velvet Underground (που δεν γνώρισαν στον καιρό τους εμπορική επιτυχία, μην ξεχνάμε) θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ουδέν το πρωτότυπο προσέφεραν στην μουσική. Σας φαίνεται σωστό ή λάθος αυτό ως συμπέρασμα; Δεν είναι ερώτηση παγίδα, λάθος είναι!
Η έρευνα βασίζεται σε ανάλυση μουσικών καθαρά στοιχείων από την αμιγώς τεχνική τους πλευρά. Όμως, τα στοιχεία αυτά προκύπτουν κατά βάση από τραγούδια. Παραδόξως, η έρευνα δεν ασχολείται με τους στίχους. Λογικό: οι στίχοι δεν μπορούν (όχι εύκολα, τουλάχιστον) να αναλυθούν ώστε να εξαχθούν μετρήσιμα στοιχεία. Όμως, πως μπορείς να αξιολογήσεις ένα τραγούδι αν δεν λάβεις υπόψη τους στίχους; Ο Dylan μόλις πετάχτηκε στα σκουπίδια!
Οι συγχορδίες, αντίθετα, και οι συνδυασμοί τους είναι κάτι το μετρήσιμο. Γενικά, τα πάντα στην μουσική μπορούν να αναχθούν σε μαθηματικά. Η ερμηνεία όμως, ο ήχος, το συναίσθημα δεν μετριούνται. Και για να μιλήσουμε γενικότερα, η αισθητική ως αντικείμενο λάμπει δια της απουσίας της από την έρευνα, όπως και η ανάλυση της σημασίας των συγκριμένων μουσικών, πολιτικών και κοινωνικών συγκυριών μέσα στις οποίες το εκάστοτε μουσικό ρεύμα αναπτύχθηκε. Με δυο λόγια, η έρευνα προσπαθεί να καταλήξει σε γενικότερα συμπεράσματα για την μουσική και την ποιότητά της, αναλύοντας δεδομένα από την τεχνική πλευρά τους και μόνο σε συνδυασμό με την επίδρασή τους σε καταλόγους επιτυχιών (άρα πάλι μιλάμε για αριθμούς), λες και η μουσική είναι απλώς ένα σύνολο δεδομένων, που υπάρχει μόνο του κάπου έξω από αυτό τον κόσμο. Στην ουσία δηλαδή είναι καταδικασμένη να βγάλει λάθος συμπεράσματα. Αλλά και σωστά να ήταν τα συμπεράσματα, τόσο το χειρότερο: τι πιο πεζό, πιο μίζερο από το να παίρνεις τα τρία λεπτά μαγείας του pop τραγουδιού που λατρεύεις και να τα αναλύεις για να μετρήσεις με τρόπο αντικειμενικό και αδιάβλητο την αξία τους; Και αν οι μετρήσεις βγουν “κακές”; Παύεις να το ακούς; Μάλλον μπήκαν σε πιο βαθειά νερά από όσο τους έπαιρνε οι φίλοι μας οι επιστήμονες…
Σε τελική ανάλυση, πάντως, όλα αυτά είναι θεωρίες. Άλλωστε, για να παραφράσουμε την θεϊκή ατάκα ντόπιου cult movie, η αλήθεια παραμένει στους Sex Pistols…
